वेलची आणि मेटॅबॉलिक सिंड्रोम(चयापचय सिंड्रोम" )

 

मेटाबॉलिक सिंड्रोम (MetS) मेटाबॉलिक सिंड्रोम (Metabolic Syndrome) म्हणजे उच्च रक्तदाब, रक्तातील साखर वाढणे, कमरेभोवती चरबी, उच्च ट्रायग्लिसराइड्स आणि कमी HDL (चांगले कोलेस्ट्रॉल) यांसारख्या

 समस्यांचा समूह आहे, ज्यामुळे हृदयविकार, स्ट्रोक आणि टाईप २ मधुमेहाचा धोका वाढतो, याला मराठीत "चयापचय सिंड्रोम" किंवा "चयापचय सिंड्रोम" (Metabolic Syndrome) म्हणतात

हा आरोग्यासाठी धोकादायक घटक असून, त्यात इन्सुलिन प्रतिरोध, उच्च रक्त शर्करा, उच्च रक्तदाब, डिस्लिपिडेमिया, दाह आणि पोटातील स्थूलता यांसारख्या विविध लक्षणांचा समावेश असतो, ज्यामुळे मधुमेह आणि हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधीच्या आजारांचा धोका वाढतो. हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधीचे आजार हे जगातील लोकसंख्येमध्ये मृत्यूचे एक महत्त्वाचे कारण आहेत. अलीकडे, विविध आजारांच्या प्रतिबंध आणि उपचारांमध्ये फायटोमेडिसिन आणि नैसर्गिक संयुगे वापरण्यामध्ये लोकांची आवड वाढत आहे.

विविध प्रमाणित इलेक्ट्रॉनिक डेटाबेस (गुगल स्कॉलर, स्कोपस, वेब ऑफ सायन्स आणि पबमेड) मध्ये वेळेची मर्यादा न ठेवता इंग्रजी लेखांचा शोध घेऊन 

माहिती गोळा करण्यात आली. सर्व इन विवो, इन विट्रो आणि क्लिनिकल अभ्यासांचा यात समावेश करण्यात आला. एलेटेरिया कार्डामोमम (वेलची) हा फिनोलिक संयुगे, बाष्पशील तेल आणि स्थिर तेलांचा समृद्ध स्रोत आहे. वेलची आणि त्यातील औषधी गुणधर्म असलेल्या पदार्थांनी उच्च रक्तदाबविरोधी, अँटी-ऑक्सिडंट, लिपिड-सुधारक, दाहक-विरोधी, अँटी-एथेरोस्क्लेरोटिक, अँटी-थ्रोम्बोटिक, यकृत-संरक्षक, हायपोकोलेस्टेरोलेमिक, स्थूलता-विरोधी आणि मधुमेह-विरोधी यांसारखे व्यापक परिणाम दर्शविले आहेत. या पुनरावलोकनाचा उद्देश मेटाबॉलिक सिंड्रोम आणि त्याच्या घटकांवर, ज्यात मधुमेह, हायपरलिपिडेमिया, स्थूलता आणि उच्च रक्तदाब यांचा समावेश आहे, वेलचीच्या उपचारात्मक परिणामांवर तसेच मेटाबॉलिक सिंड्रोमच्या व्यवस्थापनातील मूळ यंत्रणांवर प्रकाश टाकणे हा आहे. शेवटी, असे म्हणता येईल की वेलचीचे मेटाबॉलिक सिंड्रोम आणि त्याच्या गुंतागुंतीच्या उपचारांवर फायदेशीर 

मेटाबॉलिक सिंड्रोम (MetS) हा एक चयापचय विकार असून, त्यात बिघडलेली ग्लुकोज पातळी, डिस्लिपिडेमिया, पोटावरील अतिरिक्त चरबी, अतिरिक्त वजन, इन्सुलिन प्रतिरोध आणि उच्च रक्तदाब यांसारख्या प्रमुख लक्षणांचा समावेश असतो, ज्यामुळे हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधीचे रोग (CVD), कर्करोग, टाइप २ मधुमेह (DMT2), कमी आयुष्य आणि निकृष्ट दर्जाचे जीवन यांसारख्या समस्या उद्भवतात. MetS मुळे जगभरातील लोकसंख्येमध्ये सार्वजनिक आरोग्याच्या समस्यांबद्दल चिंता वाढली आहे (१). मधुमेह आणि हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधीच्या रोगांचा धोका वाढवण्याद्वारे, याला एक प्रमुख सार्वजनिक आरोग्य समस्या आणि रुग्णता व मृत्यूचे कारण म्हणून ओळखले जाते (२-४). MetS मुळे होणाऱ्या गुंतागुंतींची पॅथोफिजियोलॉजी ही कदाचित आनुवंशिक आणि जीवनशैलीतील बदलांशी संबंधित कॅलरी आणि ऊर्जा सेवनातील असंतुलनामुळे होते. याव्यतिरिक्त, यावर अन्नाचा प्रकार आणि आतड्यातील सूक्ष्मजीवांचाही परिणाम होऊ शकतो (५). आतड्यातील सूक्ष्मजीव आतड्यातील पोषणतत्त्वांच्या बदलांप्रति संवेदनशील असतात आणि ते शोषण प्रक्रियेत थेट भाग घेऊ शकतात (६).

वेगवेगळ्या देशांमध्ये मेटाबॉलिक सिंड्रोमचे (MetS) प्रमाण सारखे नाही, जसे की अमेरिका (३४%), भारत (२५.६%), कुवेत (२४.८%), आणि ऑस्ट्रेलिया (२२.१%) (७-१०). MetS हा मानवी आरोग्यासाठी एक धोका आहे, ज्यासाठी महत्त्वपूर्ण प्रतिबंध आणि उपचारांची आवश्यकता आहे; म्हणूनच, या आजाराचा भार कमी करण्यासाठी प्रभावी धोरणे लागू करणे आवश्यक आहे (११). औषधांचे दुष्परिणाम आणि त्यांची कार्यक्षमता कमी असल्यामुळे, मानवी आरोग्य सुधारण्यावर आणि टिकवून ठेवण्यावर त्यांच्या संभाव्य परिणामासाठी हर्बल औषधांचा विचार केला गेला आहे. औषधी वनस्पती आणि त्यांचे सक्रिय घटक जसे की द्राक्षे, केशर, रोझमेरी, लसूण आणि रुटिन यांचा वापर विविध विकारांवर उपचार करण्यासाठी फार पूर्वीपासून केला जात आहे (३, १२-१५). सामान्यतः, अन्नामध्ये मसाल्यांचा वापर चव वाढवण्यासाठी आणि त्यांच्या औषधी गुणधर्मांचा फायदा घेण्यासाठी केला जातो (१६). अनेक मसाले औषधी वनस्पतींच्या कुटुंबातील आहेत. त्यामुळे, विविध विकारांवर त्यांच्या फायदेशीर परिणामांमुळे या औषधी वनस्पतींची मागणी वाढली आहे. Vitis vinifera (१५), Silybum marianum L. (१७), Nigella sativa (१८, १९), Allium sativum (१२), Persea americana (२०), Solanum melongena (२१), आणि Berberis vulgaris (२२) यांसारखी हर्बल औषधे MetS मध्ये सुधारणा करू शकतात.

एलेटेरिया कार्डामोमम, ज्याला वेलची म्हणूनही ओळखले जाते, ते झिंगिबेरेसी कुटुंबातील आहे. हे इंडोनेशिया आणि भारतीय उपखंड, पाकिस्तान, बर्मा, बांगलादेश, उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय आशियाचे मूळ निवासी आहे. ही एक बारमाही, औषधी वनस्पती आहे, जी ४-५ मीटर उंच वाढते. वेलचीची फुले पांढरट ओठांसारखी असतात, जी पुष्पकोशाच्या नळीच्या टोकावर असतात (२३). फायटोकेमिकल तपासणीतून असे दिसून आले आहे की ई. कार्डामोमममध्ये टर्पिनिन, स्टिग्मास्टेरॉल, गेरानिल एसीटेट, गेरानिओल, β-पिनिन, सिट्रोनेलॉल, बोर्नियोल, बिसाबोलिन, युजेनिल एसीटेट, फायटोल, β-सिटोस्टेनोन, नेरोलिडोल, लिनालूल, α-पिनिन, मेंथोन, सिनेओल, लिमोनिन, सबिनिन, हेप्टेन, मायर्सीन आणि α-टर्पिनिओल हे घटक असतात (२४, २५) (आकृती १). वेलचीच्या लहान बियांचा आडवा छेद त्रिकोणी असतो, जो एका पातळ, कागदासारख्या काळ्या आवरणाने झाकलेला असतो (२६). अनेक अभ्यासांनी ग्रॅम-पॉझिटिव्ह आणि ग्रॅम-निगेटिव्ह जीवाणूंवर (२७, २८), दात आणि हिरड्यांच्या आरोग्यावर (२९), फुफ्फुसांच्या विकारांवर (३०), आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल विकारांवर (३१, ३२) वेलचीचे फायदेशीर परिणाम नोंदवले आहेत. वेलचीचे उपचारात्मक परिणाम तिच्या औषधी गुणधर्मांमुळे आहेत, ज्यात अँटी-ऑक्सिडंट, अँटी-म्युटाजेनिक (३३), अँटीबॅक्टेरियल, अँटी-इन्फ्लेमेटरी (३४), अँटीडायबेटिक (३५), कार्डिओप्रोटेक्टिव्ह (३६), हेपॅटोप्रोटेक्टिव्ह आणि केमोप्रोटेक्टिव्ह गुणधर्मांचा समावेश आहे (३७).

Ref

Iran J Basic Med Sci. 2021 Nov;24(11):1462–1469. doi: 10.22038/IJBMS.2021.54417.12228

The effect of Elettaria cardamomum (cardamom) on the metabolic syndrome: Narrative review

Roghayeh Yahyazadeh 1, Mahboobeh Ghasemzadeh Rahbardar 2, Bibi Marjan Razavi 1,3, Gholamreza Karimi 1,2, Hossein Hosseinzadeh 1,2,*परिणाम होतात.