राजगिरा औषध्दीय

 

६. जैविक आणि

औषधीय क्रियाशीलता

राजगिरा

या वनस्पतीचे आरोग्यासाठी अनेक मौल्यवान फायदे आहेत.

राजगिऱ्याचा उपयोग स्तंभक (आकुंचन घडवणारे) म्हणून केला जातो. हा परिणाम कदाचित सॅपोनिन्स, प्रोटोअल्कलॉइड्स आणि बेटासायनिनच्या घटकांमुळे होतो [१४].

पीडीआर फॉर हर्बल मेडिसिन्सनुसार, राजगिऱ्याचा उपयोग अतिसार, अल्सर आणि घसादुखीच्या उपचारांसाठी केला जातो.

या वनस्पतीचा वापर अति मासिक पाळी, मुरुम आणि एक्जिमासारख्या त्वचेच्या समस्यांमध्ये,

आणि तोंडातील जखमांसाठी माउथवॉश म्हणून केला जातो असेही अहवाल आहेत [१९].

सॅपोनिन्स, प्रोटोअल्कलॉइड्स आणि बेटासायनिन हे राजगिऱ्याच्या औषधीय क्रियाशीलतेसाठी जबाबदार आहेत [१४].

राजगिऱ्याच्या हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आणि मज्जासंस्थेवरील फायदेशीर क्रिया, हायपोग्लाइसेमिक प्रभाव, सूक्ष्मजीवविरोधी क्रिया, अँटीऑक्सिडंट क्रिया याबद्दल वैज्ञानिक साहित्यात अहवाल आहेत.

राजगिऱ्याचा उपयोग फार्मास्युटिकल उद्योगात ॲथेरोस्क्लेरोसिस, पोटाचे अल्सर, 

क्षयरोग यांवरील औषधी उत्पादने तसेच अँटीसेप्टिक, अँटीफंगल आणि दाहक-विरोधी औषधे तयार करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो [६].

खरे २००४ नुसार, युनानी औषधपद्धतीत Amaranthus hypochondriacus L. च्या बिया शुक्राणूवर्धक औषध आणि टॉनिक मानल्या जातात.

याचा काढा जास्त मासिक पाळीच्या रक्तस्रावासाठी वापरला जातो, फुले अतिसार, आमांश,

खोकला आणि रक्तस्रावावर उपाय म्हणून वापरली जातात. Amaranthus polygamus Willd. चा उपयोग स्नायू शिथिल करणारे, मासिक पाळी सुरू करणारे आणि दूध वाढवणारे घटक म्हणून केला जातो [२०].

Amaranthus spinosus Linn. चा वापर जास्त मासिक पाळीचा रक्तस्राव आणि योनीमार्गातून जास्त स्राव होत असल्यास कमी करण्यासाठी केला जातो,

तसेच मूत्रवर्धक म्हणूनही वापरतात. Amaranthus blitum Linn., Amaranthus gangeticus Linn.,

Amaranthus mangostanus Linn., आणि Amaranthus tricolor Linn. या संपूर्ण वनस्पती स्तंभक, मूत्रवर्धक, शामक आणि शीतलता देणाऱ्या मानल्या जातात [२०].

Amaranthus tricolor Linn. चा समावेश भारतीय आयुर्वेदिक फार्माकोपियामध्ये करण्यात आला आहे आणि त्याचे वर्णनही दिले आहे.

राजगिऱ्याच्या बियांच्या तेलामध्ये हायपोलिपिमिक, अँटी-ॲथेरोस्क्लेरोटिक, रक्तदाब कमी करणारी आणि अँटीऑक्सिडंट क्रियाशीलता असते [७].  त्यामुळे, त्याच्या सेवनामुळे आहार-संबंधित आधुनिक जीवनशैलीच्या आजारांच्या विकासात प्रतिबंध किंवा विलंब होऊ शकतो.

संदर्भ

फूड्स. २०२२ फेब्रुवारी २१;११(४):६१८. doi: 10.3390/foods11040618

अमरंथचे दुहेरी स्वरूप—कार्यात्मक अन्न आणि संभाव्य औषध

जस्टिना बारानियाक १,*, माल्गोर्झाटा कानिया-डोब्रोवोल्स्का १

संपादक: अँटोनेलो सँटिनी

Ref

Foods. 2022 Feb 21;11(4):618. doi: 10.3390/foods11040618

The Dual Nature of Amaranth—Functional Food and Potential Medicine

Justyna Baraniak 1,*, Małgorzata Kania-Dobrowolska 1

Editor: Antonello Santini