राजगिरा ,(अमरंथचे दुहेरी स्वरूप—अन्न आणि संभाव्य औषध

 प्रस्तावना

अलीकडच्या वर्षांत, वनस्पतींच्या कच्च्या मालामध्ये वाढती आवड दिसून आली आहे, ज्यांचे गुणधर्म त्यांना अन्न आणि औषधे या दोन्हीमध्ये वापरण्याची परवानगी देतात. 

विविध तृणधान्ये अन्न आणि पेय उद्योगात मोठ्या प्रमाणावर वापरली जातात. वनस्पतींचा एक बराच मोठा गट आहे, ज्यांना तथाकथित 'स्यूडो-सिरियल्स' (आभासी तृणधान्ये) म्हणून वर्गीकृत केले जाते.

 याचा अर्थ असा की, या वनस्पतींचे खाण्यायोग्य भाग बिया असतात आणि त्यांचे सेवन सहसा तृणधान्यांप्रमाणेच केले जाते, 

म्हणजेच त्यांचे पीठ तयार केले जाते. त्यांची पौष्टिक मूल्ये आणि चव देखील तृणधान्यांसारखीच असते. 

ही सामान्य तृणधान्ये नाहीत, परंतु वर नमूद केलेल्या त्यांच्या समान रचना आणि पौष्टिक मूल्यांमुळे, ते एक चांगला पर्याय ठरू शकतात.

 स्यूडो-सिरियल्स हजारो वर्षांपासून जगभरातील 

आपल्या पूर्वजांचे मुख्य अन्न राहिले आहेत. जगाच्या वेगवेगळ्या प्रदेशांमध्ये, वेगवेगळ्या स्यूडो-सिरियल्सचे प्राबल्य आहे. आजही, जगातील सर्वात गरीब भागांमध्ये स्यूडो-सिरियल्स पोषणाचा आधार बनलेले आहेत. 

युरोपीय देशांमध्ये बऱ्याच काळापासून त्यांचे महत्त्व वाढत आहे. 

सर्वात प्रसिद्ध स्यूडो-सिरियल्समध्ये राजगिरा, बकव्हीट, ज्वारी, बाजरी, चिया तसेच खोरासान यांचा समावेश आहे.

 वास्तविक पाहता, क्विनोआ, राजगिरा, चिया आणि बकव्हीट 

या स्यूडो-सिरियल्सवर सर्वाधिक अभ्यास केला गेला आहे [१].

 ते जैविक दृष्ट्या सक्रिय संयुगांच्या विस्तृत श्रेणीसाठी नैसर्गिक स्रोत म्हणून मोठी क्षमता दर्शवतात.

 अलीकडील कामातून असे सूचित होते की, मानवी आरोग्यासाठी फायदेशीर असलेल्या या प्रजातींपासून मिळवलेले पेप्टाइड्स आणि प्रोटीन 

हायड्रोलायझेट्स हे सर्वप्रथम विचारात घेण्यासारखे आहेत [१]. 

कोलेस्ट्रॉल एस्टेरेज आणि स्वादुपिंडाच्या लायपेजला प्रतिबंध करणाऱ्या क्रियाकलापांसह राजगिऱ्याच्या प्रथिनांपासून मिळवलेल्या बायोएक्टिव्ह पेप्टाइडवरील पहिला अभ्यास २०१२ मध्ये अजायी आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी प्रकाशित केला [२].

हवामान बदल, जागतिक उपासमारीची समस्या आणि युरोपीय व जगातील इतर देशांमधील पीक पद्धतींमधील बदलांमुळे, उच्च पौष्टिक क्षमता असलेल्या आणि आरोग्याच्या फायद्यांशी जोडल्या जाऊ शकणाऱ्या नवीन वनस्पतींचा शोध घेणे इष्ट ठरत आहे. 

राजगिरा ही एक अशी वनस्पती आहे ज्यात अन्नासाठी मौल्यवान गुणधर्म आहेत आणि त्याव्यतिरिक्त अनेक मौल्यवान आरोग्यदायी गुणधर्म देखील आहेत. या वनस्पतीचे अतिरिक्त महत्त्वाचे फायदे म्हणजे समाधानकारक उत्पादन, दुष्काळ प्रतिरोधकता आणि वर्धित प्रकाशसंश्लेषण.

 राजगिऱ्याचे उत्कृष्ट पौष्टिक मूल्य [३], 

राजगिऱ्याच्या बिया आणि पानांची विविध रासायनिक रचना, जैविक क्रियाकलापांची विस्तृत श्रेणी, आरोग्य-वर्धक गुणधर्म आणि वनस्पतीची औषधी क्रिया यामुळे अलीकडच्या वर्षांत संशोधकांमध्ये आवड निर्माण झाली आहे. यामुळे या वनस्पतीपासून तयार केलेल्या पदार्थांच्या गुणधर्मांवर आणि संभाव्य उपयोगांवर केलेल्या वैज्ञानिक अभ्यासांच्या संख्येत लक्षणीय वाढ झाली आहे. अमरंथच्या तयारीच्या पौष्टिक आणि औषधीय क्रियाकलापांचे वर्णन करणारा सर्वात महत्त्वाचा डेटा असलेली प्रकाशने शोधण्यासाठी पबमेड डेटाबेसचा वापर करण्यात आला.

Ref

फूड्स. २०२२ फेब्रुवारी २१;११(४):६१८. doi: 10.3390/foods11040618

अमरंथचे दुहेरी स्वरूप—कार्यात्मक अन्न आणि संभाव्य औषधजस्टिना बारानियाक १,*, माल्गोर्झाटा कानिया-डोब्रोवोल्स्का १

संपादक: अँटोनेलो सँटिनी १

Foods. 2022 Feb 21;11(4):618. doi: 10.3390/foods11040618

The Dual Nature of Amaranth—

Functional Food and Potential Medicine

Justyna Baraniak 1,*, Małgorzata Kania-Dobrowolska 1

Editor: Antonello Santini1